ملاک فقهى دیه آن چیست ؟

سوال - اگر دیهء انسان صد شتر باشد, چون هر شترى به قیمت فعلى حدود هفتصد و پنجاه هزار تومان است ,پس دیه 75میلیون تومان خواهد بود, در حالى که مقدار دیه با واقعیت مطابقت ندارد. ملاک فقهى آن چیست ؟ اساساً آیا منطقى است که انسان را هنوز با معیارهاى گاو و شتر و گوسفند حساب کنند؟
جواب : مقدار دیه در قرآن مشخص نشده و فقط تعبیر <دیةُ مسلّمه الى اهله >() آمده , ولى در روایات مقدار دیه (پـاورقى 1.نساء (4 آیهء 92
مشخص شده است که همین مقدار در زمان جاهلیت مرسوم بوده و مؤسّس آن عبدالمطلب بوده است . پیامبر(ص) فرمود: <اى على ! عبدالمطلب پنج سنّت در زمان جاهلیت ایجاد کرد که خداى تعالى همان ها را در اسلام تأیید و تصویب کرد. از جمله ءسنّت هاى عبدالمطلب این بود که در مورد قتل , صد شتر قرار داد>.()
(پـاورقى 2.وسائل الشیعه , ج 19 ص 145
براساس روایات مقدار دیه صد شتر یا دویست گاو یا هزار مثقال طلا یا ده هزار مثقال نقره یا دویست حلّهء یاهزار گوسفند بیان شده است .
در بعضى از روایات مقدار شتر را براى شتر داران و گاو و گوسفند را براى گاو و گوسفندداران و براى یمنى ها,حلهء و براى شهرهایى که با طلا یا نقره داد و ستد مى کنند, طلا و نقره ملاک قرار داده شده است .
امام صادق (ع) از قول على (ع)نقل مى فرماید: <دیه هزار مثقال طلا است و قیمت یک دینار, ده درهم است و ده هزار درهم براى اهل شهرها است و براى اهل بادیه یکصد شتر و براى اهل روستاها یکصد گاو یا هزار عدد گوسفند مى باشد>.()
(پـاورقى 3.همان , ص 142
بحث در این است که ملاک اولى و اصلى در قیمت گذارى کدام است ؟ آیا شتر ملاک است یا درهم یا چیز دیگر؟تعدادى از روایات ملاک اصلى را درهم و دینار قرار داده است . اگر در بعضى روایات شتر و گاو و گوسفند و حلّه رامطرح فرموده اند, به جهت این بوده که پول در آن زمان ها رواج نیافته بود. مثلاً در روایت عبدالله بن سنان از امام صادق (ع) دیه را صد شتر معین مى کند, بعد مى فرماید! قیمت هر شتر یکصد و بیست درهم یا ده ینار مى باشد.()
(پـاورقى 4.همان .
در روایت جمیل بن دراج ابتدا قیمت دیه را هزار دینار یا ده هزار درهم مى داند و در روایت ابى بصیر نیز در مورد دیه ءمسلمان ده هزار درهم نقره یا هزار مثقال طلا را اوّل مطرح کرده است و همین طور در روایات دیگر.()
(پـاورقى 5.همان .
از مجموعهء روایات به دست مى آید که قیمت هر یک از شش قسم دیه تقریباً با هم مساوى بوده است . بنابراین اگر در زمان هاى بعد قیمت بعضى از این شتر قسم کم و زیاد بشود, آیا باید ملاک اصلى را درهم و دینار بدانیم یا شترو گاو و گوسفند و حلّه ؟
صاحب جواهرفرموده است : از حدیث امام باقر(ع) که فرمود: <قبلاً دیه را از شتر و گاو و گوسفند مى گرفتند, چون این ها کالاى اصلى زمان بود, ولى وقتى که اسلام ظهور کرد و پول رواج یافت , امیرالمؤمنین (ع) دیه را از پول (طلا و نقره )مى پرداخت >.() استفاده مى شود که مدار در دیه در هر سرزمینى همان چیزى است که غالباً در آن جا یافت مى شود.(پـاورقى 1.جواهر الکلام , ج 43 ص 8
بنابراین فعلاً چون طلا و نقره رائج است , دیهء مقتول را باید هزار مثقال طلا یا ده هزار مثقال نقره قرار داد. البته اگرطرفین بر گرفتن گاو وشتر و غیره تصالح کردند, مى توان از آن ها به عنوان دیه پرداخت نمود.